İLMİHAL-TİCARET – 4

Alışverişle İlgili Hükümler

Alışverişin rüknü icab ve kabuldür. Alıcı ile satıcı arasında, aldım, sattım, verdim, kabul ettim gibi mazi sıygasıyla, yani geçmiş zamana taalluk eden kelimelerle pazarlık kesinleşirse alışveriş hükme bağlanmış ve alışveriş sahih olmuş olur.

Fiyatı malum olan herhangi bir şeyi aldım, sattım lafızlarını kullanmadan, icab ve kabule delalet eden davranışla da alışveriş sahih olur. Mesela bir kimse bakkala gitse, bir ekmek istese ve hiç konuşmadan o ekmeğin malum fiyatı olan parayı verse bakkal da hiçbir şey demeden parayı alıp ekmek verse bu alışveriş sahihtir.

Alıcı ve satıcı bir mal üzerinde pazarlık yapıp anlaşsalar, bunlardan herhangi birisi pazarlık yapılan yerden ayrılmadan alışverişten vazgeçebilirler. Bu hususta Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmaktadır:

“Alışveriş yapan iki kişi birbirinden ayrılmadıkça veya birbirinden ayrılıncaya kadar (alışverişten caymakta) muhayyerdirler. Eğer dürüst alışveriş yapıp da her şeyi olduğu gibi açıklarlarsa, alışverişleri bereketli olur. Eğer (malın ayıplarını) gizleyip yalan söylerse alışverişlerinin bereketi kalmaz.” (Buhari, Müslim)

Alışverişte Muhayyerlik

Satıcı ve alıcı sahih bir alışverişle bir mal üzerinde pazarlık yapsalar, satıcı ve alıcıdan birisi veya her ikisi üç gün veya daha fazla meselâ bir hafta için birbirlerini serbest bıraksalar, yani muhayyer olma şartı koşsalar böyle bir alışveriş sahih olur. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmaktadır:

“Alışverişte muhayyerlik vardır.” (Buhari, Müslim)

1- Muhayyerlik şartıyla alınan mal, alıcıya teslim edilmiş ve o mal muhayyer olduğu müddet içinde zarara uğramış veya tamamen helak olmuş ise, konuşulan miktar kaç lira ise o paranın tamamını alıcı satıcıya ödemekle yükümlüdür.

2- İki kişi bir mal üzerinde pazarlık yapıp akitleşseler, satıcı da alıcıya bir müddet, meselâ üç gün muhayyerlik hakkı tanısa, alıcının o üç gün bitiminde konuşulan bedeli teslim etmesi gerekir.

3- Bir alıcı, satıcı tarafından kendine tanınan muhayyerlik müddeti tamam olduktan sonra belirlenen parayı getirmese, meselâ üç gün muhayyer bırakılmış iken dört gün, beş gün sonra getirse, bu durumda satıcı serbesttir. Yani;

a- Pazarlıktan vazgeçebilir.

b- Eski pazarlık üzerinden satış akdini tazeleyebilir.

c- Yeni bir fiyat üzerinden yeni bir akit yapabilir.

4- Satıcı, muhayyerlik şartıyla sattığı bir malı, alıcıya teslim etmese, satılan mal muhayyerlik müddeti içinde satıcının elinde iken helak olsa şayet malın bedeli olan parayı alıcıdan teslim almış ise, o aldığı paranın tamamını alıcıya teslim etmesi gerekir. Malın bedeli olan parayı almamışsa, alıcıdan konuşulan miktar kadar veya konuşulan miktarın bir kısmını talep edemez.

5- Muhayyerlik şartı ile alınan bir malın muhayyerlik müddeti içinde ayıplı olduğu anlaşılsa, meselâ aldığı bir arabanın daha önce kaza yaptığı ve bir kısım orijinal parçalarının değiştirildiği anlaşılsa veya bir elbise alınsa da muhayyerlik müddeti içinde defolu olduğu anlaşılsa bu durumda alıcı serbesttir. Yani;

a- Malı eski pazarlık üzerinden kabul edebilir.

b- Alışverişten vazgeçebilir.

c- Malın ayıbı göz önünde bulundurularak, daha az bir bedelle yeni bir pazarlık yapılabilir.

6- Bir kimse muhayyerlik şartı ile birisinden bir mal satın alsa, bu kişi muhayyerlik müddeti tamam olmadan ölse, ölenin varisleri muhayyerlik hakkına sahip olamazlar. Satıcı malını satmaktan vazgeçerse, alıcının varisleri hak iddia edemezler.

7- Bir kimsenin bir malı görmeden satın alması caizdir veya tadına bakması gereken bir yiyeceği tadına bakmadan alması da caizdir. Ancak bu iki durumda da muhayyerdir. Malı gördüğünde veya tadına baktığında beğenmezse veya malda satıcının söylediği vasıflar yoksa alışverişten vazgeçebilir.

8- Bir malın numunesini görmek, tamamını görmek gibidir. Bir satıcı birkaç avuç buğdayı numune olarak getirse ve alıcı o numune üzerinde pazarlık yapsa, numune ile malın aslı aynı ise alıcı alışverişten vazgeçemez. Ancak numune ile malın aslı aynı değilse veya aslı numuneden daha aşağı ise alıcı alışverişten vazgeçebilir.

9- Bir kişi tatlı olduğunu söylediği numune bir pekmez getirse, alıcı da bu şartla pekmezi belirli bir fiyatla satın alsa, satıcı pekmezin aslını getirdiğinde alıcı tadına bakmak hakkına sahiptir. Tadına baktığında pekmez ekşi çıkarsa, alışverişten vazgeçebilir.

10- Satıcı kendine ait bir malı görmeden satabilir. Ancak bu satıştan sonra alışverişten vazgeçme hakkı yoktur. Meselâ bir kimse, kendisine miras yolu ile geçen görmediği bir bahçesini satsa, sonra bahçeyi gördüğünde pişman olup satıştan vazgeçmek istese böyle bir hakka sahip değildir.

11- Bir kişi, pazara satılmak için mal getiren bir kişiyi yolda karşılasa ve malını satın alsa, satıcı muhayyerdir. Pazara geldiğinde aldandığını anlarsa satıştan vazgeçebilir.