EĞİTİM / Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Sorunu “Ölçme ve Değerlendirmenin Bazı İlkeleri”

Son dört yazıda eğitim çalışmaları açısından ölçme ve değerlendirmenin yapısına ilişkin bazı tespitler yapılmaya çalışıldı. Tüm ifade edilenler, ölçme değerlendirmenin, eğitim süreçlerinin ayrılmaz bir parçası olduğunu ortaya koymaktadır. Eğitim sürecinin her aşamasında ölçme ve değerlendirme; hem eğitimcinin hem öğrencinin hem de süreç ya da sistemin önünü görmesi ve kendini geliştirmesi açısından temel bilgileri sağlayan mekanizmayı ifade etmektedir.

Bu yazıda, ölçme ve değerlendirmenin eğitim süreçleri açısından işlevini tam olarak yerine getirebilmesi için dikkate alınması ve uygun davranılması gereken ilke ve kurallar üzerinde durulacaktır. Bilindiği üzere ilkeler, uygulayıcıya kılavuzluk eden kuralları ifade etmektedir. Bu çerçevede belirli ilkeler maddeler halinde yazılacak, kısa açıklamalara yer verilecektir.

1. Belirli bir plan dâhilinde yapılmalıdır. Hedef, zaman, kapsam, araç ve süreç ile ilgili iş ve işlemler uygulamadan önce planlanmalıdır. Ölçme işlemini planlarken ölçmeci/eğitimci başlıca şu soruları kendine sorarak cevaplarını verebilmelidir:
   • Ölçme işlemini niye yapıyorum? (amaç ve hedef)
   • Neyi ölçeceğim? (Kapsam; bilgi, beceri, duygu, zekâ, hız, renk, boy vb.)
   • Ne ile ölçeceğim? (Ölçme aracı; başarı testi, gözlem formu, zekâ testi, göz, kronometre, metre vb.)
   • Nasıl ölçeceğim: Ölçülen özellik doğrudan gözlenen (boy, tane, renk vb.) bir özellik mi yoksa ancak yansımaları mı gözleyebileceğim (beyindeki bilgi, kalpteki duygu, zekâ, tutum vb.).
   • Şayet yansımaları gözleyebileceksem bu yansımaları nasıl en doğru şekilde ortaya çıkarabilirim?
   • Ölçme kuralı olarak neleri kullanacağım? Özellik miktarlarını nasıl puanlayacağım/sayısallaştıracağım? (hangi bilgiyi, beceriyi, işlemi kaç puan ile puanlayacağım, niçin)
   • Nasıl bir ortama ihtiyacım olacak? (ölçme ortamının fiziki, sosyal ve psikolojik şartları nasıl olmalıdır? Sessizlik, ışık, güvenli, kameralı vb.)
2. Amaca uygun ölçme araç ve yöntemleri kullanılmalıdır. Ölçülen özellik (bilgi, zekâ, tutum, görüş vb.) farklı niteliktedir. Termometre ile basınç ölçülemeyeceği gibi, zekâ testi ile bilgi düzeyi ölçülmez. Ölçme aracı, ölçülecek özelliği ölçecek şekilde dizayn edilmelidir.
3. Ölçme aracında, ölçülecek özelliklerin tamamı tam ve dengeli olarak yer almalıdır. Bir başarı testindeki sorular, ölçülecek bilgileri iyi bir şekilde örneklemeli; çok önemli ile daha az öz önemli olan bilgiler, uygun sayıda soru ile temsil edilmelidir.
4. Ölçme aracının alt bileşenleri (birimler ve birimlendirme miktarları) arasında tutarlılık bulunmalıdır. Başarı testindeki sorular, puan karşılıkları arasında bir tutarlılık olmalı; çok bilen, sahibi olduğu bilgi fazlası kadar puan fazlasını da alabilmelidir.
5. Bütün ölçme değerlendirmeler, bir takım hataları barındırır. Kesin sonuçlardan söz edilemez. Hatasız ölçme yapabilmek mümkün değildir. Yapılabilecek, hatayı asgari düzeye düşürebilmektir. Hataların nasıl olabileceği doğru tespit edilip tedbirler alınmaya çalışılmalıdır.
6. Ölçme sayısı arttıkça sonuçların güvenirliği artar, hata miktarı düşer. Varlık ya da özelliği bir kez ölçüp karar vermek yerine, mümkün olduğu kadar fazla sayıda ölçüp ortalama değerlerin alınması, hem hata miktarını azaltacaktır hem de daha güvenilir sonuca ulaştıracaktır.
7. Her ölçme işlemi, yalnızca amaçları çerçevesinde geçerlidir. Her türlü amaca hizmet eden bir ölçme işlemi ya da ölçme aracından söz edilemez. Zekâ testi, yalnızca zekâ ölçerken geçerlidir, ne kadar kaliteli olursa olsun tutum bilgi ölçerken kullanılmamalıdır.
8. Ölçme işlemi, ölçme süreçleri ile ilgili bilgi ve beceri sahibi ölçmeciler tarafından yapılmalıdır. Herkes ölçme yapmamalıdır. Ya da herhangi bir hazırlık olmadan ölçme işlemi yapılmamalı, soru yazma, cevapları puanlama vb. konusunda bir eğitim alınmış olmalıdır.
9. Ölçülecek öğrencilerin fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak rahat olmaları temin edilmelidir. Öğrencilerin tehdit ve baskı altında, kopyaya elverişli, gürültülü, çok sıcak ya da soğuk ortamlarda ölçülmemesi, rahat olmaları için gerekli tedbirler alınması önemlidir.
10. Ölçme işleminin objektif, değerlendirmenin ise subjektif olduğu bilinmelidir.
11. Karara temel olacak ölçüt belirlenirken, ölçme ve değerlendirme işleminin amacı ve ölçülecek kişilerin özellikleri dikkate alınmalıdır. Öğrenci seviyesi, amacın eksikleri tespit etmek mi yoksa kurs bitirmesine karar vermek mi vb. olduğu dikkate alınmalıdır.
12. Sonuçları etkileyebilecek değişkenler (ses, ısı, kopya, güven duygusu vb.) kontrol altında tutulmalı, ölçmeye uygun şekilde ayarlanmalıdır.
13. Amaca hizmet ettiği sürece, ölçmeciyi ve ölçüleni yormayan, maliyeti düşük ve fazla zaman almayan araçların kullanımı tercih edilmelidir.

Bunlara başka ilke ve kurallar da eklenebilir hiç şüphesiz. Bu ilkeler ölçme ve değerlendirme işlemini zorlaştırıyor gibi düşünülebilir. Ancak amaca hizmet etmediği sürece kolay da olsa yapılan her işlem, yapılan her masraf ya da harcanan her zaman boşa gitmeyecek midir? Bu nedenle, olabildiğince planlı, prensipli olarak ölçme ve değerlendirme işlemleri yapmak büyük önem arz etmektedir. Her eğitimcinin, bu nedenle ölçme ve değerlendirmenin amacı, mantığı ve incelikleri gibi konularda kitaplar okuması, mümkünse kurslar alması önerilebilir. Ölçme ve değerlendirme, yapmış olmak için yapılacak bir şey olmadığı unutulmamalıdır.

Eğitim süreçleri ile ilgili olarak yaklaşık üç yıldan beri yazmış olduğumuz yazlara bu yazı ile son veriyoruz. İleride daha özel konulardaki düşüncelerimi sizlerle paylaşmak umudu ile…

Selam ve dua ile…