İLMİHAL- İslam Ekonomisi Neden Gerekli?[1]

Günümüzde Küresel ve Ekonomik olarak problemler yaşanmaktadır. Bunun patlağı Pandemi dönemi ortaya çıkmıştır. İnsanlık olarak bir pandemi sınavından geçtik, başta sağlık olmak üzere ekonomik olarak da etkileri oldu. Günlerce, haftalarca hatta aylarca yasaklar ilan edildi, insanlar evlerde kalmak durumunda bırakıldılar. Ticaretin zayıflaması, alım ve satım gücünün yavaşlaması bunda etkili oldu. Daha sonrasında ise Rusya-Ukrayna Savaşı gidişatı tahıl-gıda alanında, enerjide küresel anlamda etkiledi. Bunların faturası küresel boyutta ekonominin çalkalanmasını sağladı.

Birtakım insanlar bu yaşananları fırsat bilirken genel anlamda kriz yaşandı. “Neden bu ekonomi bu kadar önemli, yaşamın neresinde bu var? Neden İslam ekonomisi?” gibi sorular sorulmaktadır. Bizler de buna acizane cevap vermeye çalışacağız inşallah.

İslam ekonomisi, Müslüman bilim insanları tarafından “İslam din ve gelenekleri ile uyumlu bir ekonomik düzeni teşvik olarak” tanımlanır. İslam’da insan mutlak anlamda özgür değildir. Dolayısıyla insan, diğer alanlarda olduğu gibi ekonomiyle ilgili faaliyetlerinde de Allah’ın koyduğu sınırlara uymak zorundadır. İslam; faizi (riba, paradan para kazanma) ve gararı (risk almadan para kazanmayı), kumarı ve ticarette aldatmayı yasaklar. Belli miktarda (nisap), zenginlerden mallarının bir kısmını (40’ta 1) fakirlere zekât olarak vermeyi zorunlu kılar. Faiz ve gararın yasaklanması ile parası olanın çalışmadan para kazanması engellenmiş ve kazanç emeğe dayalı hale getirilmiştir. Duran paradan zekât alınması ile de paranın durağanlığı engellenerek yatırım teşvik edilmiştir.[2] İslam ekonomisinin temelinde kapitalizmin ve sosyalizmin sadece olumlu tarafları vardır. İslam ekonomisi tabiri, İslam’ın sosyal ve ahlak kuralları ile belirlenen özel ekonomik kalkınma yolunun olasılığı hakkında fikirleri ifade etmek için kullanılan terimdir.[3]

Kur’an-ı Kerim’de Ekonomik Değerler

a) Ölçü ve tartı meselesi

Müslümanların kutsal kitabı olan Kur’an’da ekonomik değerlere aşırı önem verilir. Örnek olarak, Kur’an’da gösteriliyor: “Ölçüde ve tartıda doğru olun”. (En’am suresi ayet 152). Ayrıca Kur’an, El-En’am suresi ile birlikte, Araf suresinin 85, İsra suresinin 35, Şuara suresinin 181-182. ayetlerinde de ölçü ve tartı konusunda adil olmayı bizlere aşılamıştır.

b) Mal mübadelesi meselesi

İslam ekonomi eğitiminde mal mübadelesinin de özgül ağırlığı vardır. Misal olarak, Nisa suresinin 29. ayetinde buyuruluyor: “Ey iman edenler! Karşılıklı rızayla yapılan alışveriş müstesna olmak üzere, birbirinizin mallarını haksız bahanelerle (haksız yere) yemeyin ve kendinizi öldürmeyin! Şüphesiz Allah size karşı merhametlidir”. Yahut, Araf suresinin 85. ayetinde gösteriliyor: “İnsanların mallarının değerini (veya onların hakkını) azaltmayın.”

c) İsraf meselesi

Kur’an-ı Kerim‘de gösteriliyor ki yeryüzünde insanın yaşaması için tüm nimetler vardır. İnsanlar her türlü helal yemeğe, giyinmeye ve zenginliğe layıktırlar. Fakat bu nimetler kullanılacağı zaman insan israfa izin vermemelidir. “Ey Adem oğulları! Her ibadet vakti (namaz kılarken, camiye giderken veya tavaf ederken) güzel elbiselerinizi giyin, yiyin için, fakat israf etmeyin, çünkü (Allah) israf edenleri sevmez”! (Araf suresi, 31). Başka bir ayette buyuruluyor: “Size verdiğimiz rızıkların temizinden (helalinden) yiyin, ama bunda ölçüyü aşmayın (israf, cimrilik ve nankörlük etmeyin, ihtiyacı olana şer‘i kural üzere yardım edin), yoksa öfkeme mahkum olursunuz. Öfkeme mahkum olan ise mutlaka uçuruma düşüp mutsuz (cehennemlik) olur.” (Taha suresi 81. ayet) Veya “Elini kısma, tamamen açıp israf da etme. Yoksa hem kınanmış hem de pişman olursun.” (İsra Suresi 29. ayet)

[1] Oğuzhan KARAYEL, Kırıkkale Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri İslam Hukuku Y.L

[2] Faiz, Ekonomik Durgunluk ve Kıt Kaynaklar”. 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2011.

[3] “İslam: Qısa məlumat kitabı”, Bakı, “Azərnəşr”, 1985 s. 67