Bu Yazıda Biz Varız ‘Aga’!

Selamün aleyküm AGA’lar ya da ağalar. Eski Türk filmlerinde duyduğumuz aga kelimesi; ağa mıdır, ağabey midir, aka mıdır? Gel de çık işin içinden… İlkokulda abi kelimesinin aslında ağabey olduğunu öğretmenlerimiz ısrarla anlatmışlardı. Çok saçma gelmişti. Neyse bunu geçelim.

Ağa sözcüğü aslında askeri ve idari makam adlarıyla birleştirilip yeniçeri ve sipahi askerlerinin rütbelerini belirtmek için kullanılırdı. Kapıkulu Ağası, Yeniçeri Ağası, Çarşı Ağası gibi… Padişah ailesine mensup kimi kişileri ve haremi denetleyen görevlilerde de -Harem Ağası, Kızlar Ağası gibi- rütbeleri belirtmek için kullanılırdı. Zamanla alt rütbedeki subaylara, saygı belirtisi olarak aile reislerine, köy yöneticilerine, büyük toprak sahiplerine verilen bir ad oldu. Şimdilerde yakın arkadaşlarımıza söylediğimiz bir hitap şekline döndü. Bir farkla; ağa oldu “aga”.

Gençlerin birbirlerine ‘aga’ diye seslendiğini bazı ortamlarda duymuşsunuzdur: “Aga, bu yaptığın oldu mu be? Yav, aga neredesin sen?”

Kelime anlamı aslında Moğollardan gelmektedir. Moğol dilinde “büyük erkek kardeş” manasındaki “aka” kelimesi günümüze ağa olarak gelmiştir.

19. yüzyılda Devlet-i Âliye, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla ‘ağa’ unvanı yerine ‘efendi’ ve ‘bey’ unvanlarını kullanmaya başlamıştır. 1934’ten sonra imtiyaz anlatan kelimelerle birlikte ağa unvanı da kaldırılmıştır. İlginçtir, köy ağalığı devam ettirilmiştir. Günümüzde ise -sağ olsun gençlerimiz- bunu tekrar bir deformasyona uğratarak aga yaptılar.