RIZIK

Rızık, Arapça’da “رزق” fiilinden türemiş; hem mastar hem de isim olarak kullanılan bir kelimedir. Lügatte “kendisinden faydalanılan şey” olarak tarifi yapılmakta, çoğulu “erzâk” şeklindedir. Rızık ayrıca nasip, pay, şans ve hisse anlamlarına da gelmektedir. Rızkın tanımında temel ölçü, “kendisinden yararlanılan şey” olmasıdır. Bu doğrultuda yiyecek, giyecek, yağmur ve bağış, barınılacak yer, iyilik, nimet, gıda, maişet, mal, mülk, evlat, aile, ilim, gayret ve güç gibi olgular, rızık kapsamı içerisindedir. Yazır’a göre rızık, mülk olsun veya olmasın, yenilen, içilen ve diğer şekillerde faydalanılan mallar, çocuk, eş, gayret, iş, ilim ve bilgileri de içermektedir.

Rızık kelimesi Kur’an’da türevleriyle birlikte 123 yerde yer almaktadır. Bunlardan birisi olan “Onlar gayba inanırlar, namazı dosdoğru kılarlar, kendilerine rızık olarak verdiğimizden de Allah yolunda harcarlar” (el-Bakara 2/3) ayetinde rızık, Allah’a nispet edilmiştir. Bu doğrultuda Kur’an’da “Yeryüzünde hiçbir canlı yoktur ki, rızkı Allah’a ait olmasın” (Hûd 11/6) ayetinde olduğu gibi, gerçek rızık vericinin (Rezzâk) Allah olduğu belirtilir.

Rızkın sadece bu dünyaya özgü olmadığı, ahirette verilenlerin de rızık olduğunu, “İman edip sâlih ameller işleyenlere, kendileri için; içinden ırmaklar akan cennetler olduğunu müjdele. Cennetlerin meyvelerinden kendilerine her rızık verilişinde, ‘Bu daha önce dünyada iken bize verilen rızık’ diyecekler. Hâlbuki bu rızık onlara dünyadakine benzer olarak verilmiştir” (el-Bakara 2/25) ayeti belirginleştirmiştir.

Gazali rızkı dört kategoride ele almıştır. Buna göre:

      1)  Allah tarafından garanti altına alınan rızık (Mazmun). Herhangi bir harici bir sebep olmaksızın insan bedeninin yaşamının devam etmesini sağlayan şeydir. Allah, bu tür bir rızkı garanti altına almıştır.

      2)Taksim edilmiş rızık (Maksûm). Yiyecek, içecek ve giyeceklerden Allah’ın insanlara taksim edip, Levh-i Mahfuz’da yazdığı şeylerdir. Bunların her biri yazıldığı şekilde, muayyen zamanlarda ve belirlenmiş miktarlarda verilir, artmaz, eksilmez, erken gelmez ve gecikmez.

       3)Sahip olunan rızık (Memlûk). Allah’ın, insanların sahip oldukları şeyler şeklinde verdiği rızka denir. Nitekim Kur’an’daki, “Sizi rızıklandırdığımız şeylerden infak edin” (el-Münâfikûn 63/10) ayetinin anlamı, mâlik olduklarınızdan infak edin şeklindedir.

        4)Vaat edilen rızık (Mev’ûd). Allah’ın muttaki kullarına helâl yoldan ve meşakkatsiz olarak vermeyi vaat ettiği rızıktır. Bu konuda Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Kim Allah’tan sakınırsa, Allah ona bir kurtuluş yolu hazırlar ve ummadığı yerden rızıklandırır” (et-Talak, 65/2-3) Gazzâlî’nin bu tasnifi, Allah tarafından kullarına verilmiş olan rızkın, veriliş gerekçe ve biçimleri ile alakalıdır.

Kur’an insanın hizmetine sunulan kaynakları verimli kullanmayı emrederek bu hususa büyük önem atfetmekte ve “Yiyiniz, içiniz; fakat israf etmeyiniz. Allah israf edenleri sevmez” buyurarak hem genel hem de özel alanda çok önemli iktisadi bir ilkeyi ortaya koymaktadır (İsra 17/29; A’raf, 7/31). Bu ilke, israfın önlenmesi, tutumluluğun egemen kılınması ve herkesin her konuda “orta yol/iktisat” diye ifade edebileceğimiz düşünceye dayalı bir yaşam felsefesi oluşturmaktır. Hz. Peygamber (sas)  sahabeyi her türlü israf karşısında eğitmeyi ve buna alıştırmayı hedeflemektedir. Bir hadiste Hz. Peygamber’in (sas) ifadesine göre “Kıyamet günü, beş şeyden sorgulanmadan kulun ayakları (Rabbinin huzurundan) ayrılamaz; Ömrünü nerede harcadığından, gençliğini nerede geçirdiğinden, malını nerede kazanıp nereye harcadığından, ilmiyle amel edip etmediğinden.” (Tirmizî). Bu hadisin kapsamına baktığımız da insana bahşedilen zaman, ömür, ilim gibi izafi şeylerinde birer rızık ve nimet olduğunu, bunlarıda yerli yerinde kullanılması gerektiğini ve bunlarda da israftan kaçınılması gerektiğini belirtilmektedir.

Kaynaklar: TDV İSLAM ANSİKLOPEDİSİ

                    İHYAU ULUMUDDİN -GAZZALİ

                   DERGİPARK