KAPAK – Gençlikte Dindarlık ve Dijital Bağımlılık Arasında Bir Yolculuk: Tanrılar, Tıklamalar ve Takipçiler / Nurullah Çakmak

Gözlerini sabahın ilk ışıklarıyla değil, telefon ekranının mavi parıltısıyla açan bir nesil… Dua ile başlanan günlerin yerini “bildirim kontrolü” alırken, genç bireyler arasında teknoloji bağımlılığı artık yalnızca sağlık ya da eğitim değil; kültür, inanç ve maneviyat ekseninde de tartışılıyor. Peki, genç bir insan hem dindar hem de dijital dünyaya bağımlı olabilir mi? Ya da başka bir ifadeyle: Dindarlık, dijital bağımlılığa karşı bir direnç mi, yoksa bir kaçış alanı mı?

Dijital Bağımlılığın Psikososyal Haritası

Ergenlik dönemi, bireyin kimlik arayışında olduğu, sosyal ilişkilerin merkezi bir öneme sahip olduğu kritik bir evre. Bu dönemde dijital oyunlar, sosyal medya ve internet kullanımı adeta “dijital kimlik” inşasının bir parçası haline geliyor. Bu süreçte teknoloji, sadece bir araç değil; modern bir kutsal, bir “dijital tanrı” halini alabiliyor. Bu bağımlılık hali ise sadece zaman kaybı değil; benlik algısında kaymalar, sosyal izolasyon ve ruhsal çöküntülerle sonuçlanabiliyor.

Bir çalışmaya göre, dijital oyun bağımlılığı yaşayan ergenlerin çoğunda depresyon, yalnızlık ve öfke gibi duyguların daha yoğun yaşandığı gözlemlenmiş. Üstelik, bu bağımlılığın aileyle ilişkileri de zedelediği vurgulanıyor[1]. Ayrıca, ekran başında geçirilen uzun sürelerin özellikle erkek ergenlerde öz güven kaybına ve toplumsal rol karmaşasına neden olduğu görülmüştür[2].

Özellikle pandemi sonrası dönemde sosyal medya kullanım süresinde ciddi artış gözlemlenmiş ve bu durum ergenlerin ruh sağlığını daha da kırılgan hale getirmiştir. Bir araştırma, gençlerin %61’inin sosyal medya kullanımından sonra kendini “eksik” ya da “yetersiz” hissettiğini belirtmiştir[3].

Dindarlık: Manevi Bir Zırh mı?

Öte yandan, dindarlık birey için bir yön duygusu, aidiyet hissi ve davranışsal sınırlar çizen bir harita işlevi görüyor. Dindar gençler, dijital ortamdaki kontrolsüzlükten uzak durma konusunda daha dirençli olabiliyorlar. İnanç sistemleri, “ölçülü yaşama”, “zamanın bereketi” ve “nefs kontrolü” gibi değerlerle bireyi sınırlandırıyor[4].

Yapılan araştırmalardan biri, dindarlığın artmasıyla internet bağımlılığının azaldığını göstermiş. Bu ilişki, özellikle ibadet pratiğini düzenli sürdüren gençlerde daha belirgin. İbadet, bireye sadece ritüel değil; zaman yönetimi, kendini denetleme ve farkındalık gibi işlevsel beceriler de kazandırıyor[5]. Ayrıca, düzenli dua ve dini etkinliklerin stres azaltıcı etkisiyle birlikte sosyal destek ağlarının güçlendiği de görülmüştür[6].

Maneviyatın dijital bağımlılık karşısında koruyucu bir rol üstlenmesi sadece bireysel değil, kültürel kodlara da yaslanıyor. Özellikle kolektif toplum yapısına sahip kültürlerde dini değerler, bireyin dijital ortamda kaybolmaması için bir tutunma noktası olabiliyor[7].

Çatışma mı, Denge mi?

Ancak bu ilişki her zaman doğrudan bir zıtlık üzerine kurulu değil. Sosyal medya, dini içeriklere ulaşmak, manevi topluluklarla etkileşime geçmek gibi olumlu amaçlarla da kullanılabiliyor. Özellikle üniversite gençleri arasında dini kimliğini çevrim içi platformlarda görünür kılan bireyler de var. Burada mesele, “kullanım amacı” ve “yoğunluğu” ile ilgili bir soruya dönüşüyor.

Örneğin, gençlerin dijital ortamda dini liderlerin konuşmalarını takip etmesi, çevrim içi vaazlara katılması ya da manevi içerikler üretmesi, dindarlığı teknoloji ile uzlaştırma çabası olarak yorumlanabilir[8]. Bu durum, hem bireysel aidiyetin güçlenmesine hem de dijital dünyanın maneviyatla barışmasına katkı sunabilir.

Yine de dindarlık ile dijital bağımlılık arasında keskin bir sınır olmadığını, bu ilişkinin daha çok “niyet” ve “bilinç” düzleminde şekillendiğini söylemek mümkün. Bir sosyal medya paylaşımı ibadet kadar huzur verici olabilirken, bir dijital oyun kaçışçılığı da kutsal bir ritüele dönüşebilir. Sınırlar bulanık, niyet belirleyici…

Aile ve Eğitim Sistemi Ne Yapmalı?

Çözüm, yalnızca bireysel değil; toplumsal bir farkındalıkla mümkün. Ailelerin, çocuklarının hem dini hem dijital dünyayla ilişkisini anlamlandırabilmesi; öğretmenlerin ve rehberlik servislerinin manevi danışmanlıkla dijital okuryazarlığı birlikte sunabilmesi gerekiyor. Eğitim sisteminde “dijital oruç” gibi kavramlar, çocuklara yeni çağın manevi egzersizleri olarak tanıtılabilir[9].

Ayrıca okullarda dijital detoks kampları, manevi koçluk uygulamaları ve teknoloji ile inancı entegre eden atölye çalışmaları da genç bireylerin içsel dengeyi kurmasına yardımcı olabilir. Eğitim sistemine entegre edilen bu yaklaşımlar, hem maneviyatı hem teknolojiyi dışlamadan bir denge öneriyor.

Sonuç Yerine: Sessizlik Butonu ve Secde Arasında

Din ve teknoloji bağımlılığı arasındaki ilişki, basit bir “iyi-kötü” ayrımıyla değerlendirilemeyecek kadar karmaşık. Ancak görünen o ki, maneviyat, dijital dünyada kaybolan gençliğe bir yön duygusu, bir iç disiplin ve bir sığınak sunabiliyor. Sessizlik butonuyla başlayan bir farkındalık, secdede son bulabilir. Ya da tam tersi… Teknolojinin gürültüsüyle uyanan bir genç, günün sonunda huzuru dijital bir tespih uygulamasında ya da sanal bir dini toplulukta da bulabilir.

Bu yüzden mesele sadece bağımlılıktan kurtulmak değil, “anlamı nereye taşıyacağımızı” da sorgulamak olmalı.

Kaynakça

1. Arıcı, D., & Yıldız, M. (2021). Ergenlerde Dijital Oyun Bağımlılığı ve Psikolojik Belirtiler. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 8(3), 153–168. https://doi.org/10.15805/addicta.2021.8.3.0171
2. Atalan Ergin, D., & Atalan, D. (2021). Ergenlerde Sosyal Medya Bağımlılığı ve Bireysel Psikolojik Faktörler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 29(1), 75–90.
3. Aktaş, H. (2023). Dijitalleşmenin Gençlik Ruh Sağlığına Etkisi: Bir Değerlendirme. Türk Psikoloji Dergisi, 38(1), 45–59.
4. Koç, M. (2020). Dindarlığın İnternet Bağımlılığı Üzerindeki Etkisi: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir İnceleme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 234–251.
5. Uysal, Ö. (2021). İbadetin Bireysel Disiplin Geliştirme Üzerine Etkisi. Din ve Hayat Araştırmaları, 5(2), 111–130.
6. Kaya, A. (2022). Gençlerde Dini Katılım ve Psikolojik İyilik Hali Arasındaki İlişki. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 69(1), 99–115.
7. Elmas, F. (2020). Kültürel Bağlamda Maneviyat ve Dijitalleşme: Gençlik Üzerine Sosyolojik Bir Okuma. Toplum ve Bilim, 154, 213–238.
8. Yıldırım, T. (2023). Sosyal Medyada Maneviyat: Gençlerin Dini Paylaşım Davranışları Üzerine Bir Araştırma. İlahiyat Akademi Dergisi, 7(1), 45–62.
9. Demirtaş, M. (2021). Dijital Oruç: Manevi Eğitimde Yeni Yaklaşımlar. Değerler Eğitimi Dergisi, 19(43), 89–106.