Asr-ı Saadet Döneminin Medya Aracı: Şiir

Cahiliye dönemi günlük hayatının toplumda etkisi en çok görülen duygusu asabiyettir. Asabiyet, aynı soydan gelenlerin veya bir başka sebeple aralarında yakınlık bulunanların muhaliflere karşı birlikte hareket etmelerini sağlayan dayanışma duygusu olarak tanımlanır. İnsan, bireysel olarak bir şey ifade etmediği gibi cezaların da ferdîliği yoktur. Kabileden biri bir işe kalkışmışsa “kardeşin zalim de olsa mazlum da olsa yardım et” düsturunu kuşanan insanlar kendilerinden saydıkları kişilerin tam destekçisi olurlardı.

Her kabilenin iyi savaşçıları, iz sürenleri ve liderleri olduğu gibi iyi şairleri de vardı. Şairler, karşı tarafın psikolojik gücünü kırmak için şiirler söyler ve bunları iletirlerdi. Bununla birlikte gerçekleşen olaylar yine şiirlere dökülür ve ağızdan ağıza yayılırdı.

Cahiliye döneminde önemli bir yeri olan şiir Asr-ı Saadet’te de önemini devam ettirmiştir. Bilindiği üzere müşriklerin Hz. Peygamber aleyhisselama taktığı lakaplardan biri de şair idi. Çünkü şairler onların gözünde karşı tarafı zelil düşürmek için duygularından konuşan kişilerden başka bir şey değildi. Ancak Allah Teâlâ da elçisinin şair olmadığını yalnız kendisine inen vahyi ileten biri olduğunu açıklıyordu.

Asr-ı Saadet’te bir medya aracı olarak görülen şiir hem savaş öncesi hem de savaş sonrası kullanılan bir silah olmuştur her zaman. Nitekim Hz. Peygamber’in de yanında şairler de bulunmaktaydı. Şiir bu toplumların önemli bir silahıydı ve doğru zamanda ateşlendiğinde yıkımı da büyük oluyordu. Ne var ki bu yıkım bedenler yerine ruhlar üzerinde oluyordu ve bu durum insanları bazen savaş alanına mağlup götürmeye yetebiliyordu. Bu bağlamda şair bazen tehdit, vaîd, hicivde bulunur bazen de intikam, teselli veya mufahara yoluyla muhatabı zora sokardı. Kısaca şair, bir kimseyi veya bir kabileyi methiyesiyle yüceltebiliyor ya da hicviyesiyle yerin dibine batırabiliyordu.[1] Hz. Peygamber’in önemli şairlerinden biri olan Hassan b. Sâbit de bu medya aracını doğru zamanlarda kullananlardan biriydi. Örneğin, müşriklerden birini hicvettiği şiirlerden birinin bir kısmı şöyledir:

Sen Muhammed’i hicvettin, ben de cevap verdim hicvine

Ümit ederim ki erişirim Allah Zü’l-Celal katında ecrine

Dengi olmadığı halde nasıl hicveder onu senin gibi biri

Feda olsun insanların en hayırlısına, senin gibi en şeriri

Kur’an-ı Kerîm’in inmesiyle birlikte eski tesirini hiçbir zaman bulamayan şiir, bir medya aracı olarak kullanılmaya devam etmiştir. Günümüzde yaptığımız bazı tarihi araştırmaları da yine şiirler arasında bulmamız bu medya aracının ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir. Şiir o dönemin medyasıdır ve bunu elinde tutan kabileler diğer topluluklara karşı hep bir adım önde olabilmişlerdir. Müslümanlar elinde de önemini korumuş ancak yalandan ve sahtelikten uzak bir medya aracı hüviyetini kazanmıştır.

Günümüz dünyasında ise sömürü düzenlerinin kamuoyu oluşturma, iktidarlarını meşrulaştırma aracı olarak şairler yerine “medya”yı kullandıklarını görüyoruz. Bu çevreler her türlü zulmü medya kanalıyla örtmekte, mazlumları ulaşamayacakları debdebe ve şaşa dolu zevk âlemleri ile avutup, onları bu yalanlarla kandırmaktadırlar.[2]

Sonuç olarak insanın sadece kemik ve deriden teşekkül etmediği onun da bir ruhu ve duygusu olduğunu göz önüne aldığımızda toplumları yıkmak için ateşlenen silahlardan daha kolay ve daha hızlı bir rol oynayan bir araç olan medya, haklı olanları güçlü değil güçlü olanları haklı olarak göstermektedir. Birçok farklı şekliyle günümüzde de önemini devam ettiren medya organlarının, Müslümanlar tarafından kullanıldığında tesiri daha kalıcı olacağı kesindir. Bunlarla birlikte günümüzde Müslümanlar için medyayı kullanmak çok önemli olduğu gibi doğru medya okuması yapmak, araştırmak ve hemen yaymamak da bir o kadar elzemdir.

[1] Nejdet Gürkan, Cahiliyede Ve İslami Dönemlerde Arap Şiir Sanatının Mücadele/Sırâ‘ İşlevselliği Üzerine, EKEV, Yıl: 21 Sayı: 72.

[2] Cengiz Duman, Cahiliyye Dönemi Medyası: Şair, Haksöz Dergisi Sayı: 33 – Aralık 1993.