KAPAK - En Çok Sevilen, En Güzel Öğretmen

Bir insan ya da bir toplum nefsinin peşine düşüp gitmekte iken, cahiliye bataklığında saplanıp kalmışken bu insanları yanlış yolundan vazgeçirmek, doğru yola iletmek tahmin edebileceğiniz gibi çok zordur. Bu çok zor olan görevi ancak özel seçilmiş, sevilen, sayılan, etkileyen, çalışkan, cesur, merhametli bir muallim yapabilir. Biz O Muallim’in aleyhisselam bu ulvi görevi yaparken kullandığı usül ve yöntemlerin bir kısmından bahsedeceğiz.

“Hayatta en zirve sanat, insan yetiştirmektir. Muallimliktir. Eğitim hizmeti peygamber mesleğidir. Efendimiz aleyhisselam bu fazilet ufkunun da zirvesindedir.

Peygamber Efendimiz aleyhisselam;

• Talebeleri bütün bir insanlık olan en büyük muallimdir.
• Âlemlere rahmet dersini talim eden bir muallimdir.
• Her gönlü Cenab-ı Hakk’ın nazargahı gören ve o hassasiyetle değerlendiren bir muallimdir.
• Zulüm karanlığıyla kararmış kalplerin, İslam’ın nuru ile aydınlanması arzusuyla bütün gücünü sarf eden ve “Hidayete davet eden kimseye, kendisine uyanların sevabı kadar sevap verilir. Onların sevaplarından da hiçbir şey eksiltmez.” hadisini ümmete fiilen öğreten bir muallimdir.
• Velhasıl tek derdi ve tek gayesi, talebelerini Hakk’ın razı olacağı güzel bir kulluk kıvamına eriştirmek olan bir muallimdir.”

Peygamberimiz Efendimiz Canımız aleyhisselam, mübarek sözlerinden birinde “Ben gerçekten muallim olarak gönderildim.” buyuruyor. Peygamberimizin aleyhisselam çok farklı yönleri ve toplumda üstlendiği farklı misyonlar vardır. O, bir devlet reisi, ordu komutanı, tüccar, baba vb. olmasına rağmen kendisini tanımlarken muallim olarak tanımlıyor. Bu da bize O’ nun en fazla önemsediği vazifelerinin başında eğitimcilik özelliğinin geldiğini gösterir.

“Rasulullah aleyhisselam başarısı tarihen sabit bir eğitimcidir. O, başta kendisini bir eğitimci olarak tanımlamış, hayatı boyunca da uygulamalarıyla bunu ispat etmiştir.

Peygamberimizin eğitimi Kur’an-ı Kerim’de öngörülen esaslara dayanmakta idi. Çünkü Kur’an’ı O tebliğ etmiş, hayata yine O uygulamıştır. Modern tabirle Rasulullah’ın uyguladığı eğitimin müfredatı, programı Kur’an’dı. Kur’an’ı çevresindekilere ve bulunduğu topluma anlatıyordu.

Hz. Muhammed aleyhisselam Müslümanları barışta, savaşta sıkıntıda ve mutlulukta dini, sosyal, ahlaki ve siyasi yönden mükemmel bir şekilde eğitmiştir. İnsanları eski adet ve alışkanlıklarından, bağlı bulundukları dinlerden çevirmek kolay bir iş değildir. Bir anda yapılabilecek bir iş de değildir. Peygamber Efendimiz aleyhisselam insanoğlunun fıtratına uygun öğretisiyle tedricen bu zor işi başarmıştır.

O günün Arap toplumu nizam, düzen, itaat tanımayan bir toplumdu. Nasıl oldu da nizamlı, itaatkâr, adaletli, insanlara karşı saygılı, merhametli bir topluluk haline geldi. Bu değişimin sebebini Hz. Muhammed aleyhisselam’ın eğitim öğretim metodunda aramak gerekir. Rasulullah aleyhisselam fildişi kulelerden nazariyeler ortaya koyan, insanlarla birlikte yaşamayan ve bu koyduğu prensiplere uymayan bir filozof ya da hayali teorilere davet eden bir propagandist değildi.

O, söylediklerini, gelen emirleri önce bizzat kendi tatbik eden bir eğitimcidir. Tatbik, İslam eğitiminin en önemli ve belirgin özelliğidir. 23 senelik bir müddet içinde tarihte eşine rastlanmayan muazzam bir değişikliği meydan getirerek, nefsinden ve menfaatinden başka hiçbir kayıtla bağlı olmayan topluluklardan, devirlerine “Asr-ı Saadet” dedirtecek güzide bir toplum (cemaat) meydana getirmiştir.

Rasulullah aleyhisselam’ın davet (eğitim) usullerini bütün Müslümanlar, İslami hareket mensupları, eğitimciler çok iyi tahlil ederek öğrenmek ve uygulamak zorundadır. Müslümanları Asr-ı Saadet’e ulaştırmanın yolu buradan geçer. “And olsun ki sizin için, Allah’ı ve ahiret gününü ümit eden ve Allah’ı çokça anan kimseler için Rasulullah’ta güzel bir örnek vardır.” (Ahzab, 21) Rabbimiz azze ve celle diyor ki; size en güzel örnek (üsve-i hasene) Rasulullah aleyhisselam’dır. Şimdi Peygamber Efendimiz aleyhisselam’ın bir toplumu köklü bir değişime uğratırken hangi usulleri kullandığına bakalım.

Rasulullah aleyhisselam’ın Kullandığı Eğitim-Öğretim Usulleri

Takrir(Konuşma)-Sohbet Usulü: Bu usulün bazı özellikleri şunlardır;

• Kısa ve özlü konuşma (Cevamiül Kelim)
• Akıcı konuşma
• Samimi konuşma
• İrticali konuşma
• Seviyeye uygun konuşma
• Yaşar gibi anlatma
• Konuşmaya yeminle başlamak
• Dolaylı (genelleme yaparak) konuşma
• Ses tonunu iyi ayarlamak
• Bakışlarıyla dinleyiciyi kontrol altına almak

Soru-Cevap Usulü

Efendimiz aleyhisselam soru cevap yöntemini bütün yönleriyle kullanmıştır. Soru sormaya ashabını teşvik etmiştir.

“Bilgisizliğin şifası sormaktır.”

“Güzel soru ilmin yarısıdır.”

“İlim hazinedir, anahtarı ise sorudur.” sözleriyle soru sormanın önemini ifade etmiştir. Gereksiz soru sormanın sakıncalarını da belirtmiştir.

Uygulamalı (Yaparak-Yaşayarak) Öğretme

Kendisine abdestin nasıl alınacağını soran bir kimseye, bizzat abdest alarak göstermiştir. Hendeğin kazılmasında bizzat kendisi görev almıştır.

Temsil-Teşbih-Mukayese Yapma Metodu

Fikirlerin daha iyi kavranması, anlatımın etkili olması için Efendimiz aleyhisselam çeşitli teşbihler yapmıştır. Örnek vermek gerekirse: Ebu Hureyre radıyallahu anh’dan rivayet edildiğine göre, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’i şöyle buyururken işittiğini söyledi: “Ne dersiniz? Birinizin kapısının önünde bir nehir olsa da o kimse her gün bu nehirde beş defa yıkansa, kirinden bir şey kalır mı?” Sahâbîler: O kimsenin kirinden hiçbir şey kalmaz, dediler. Resûl-i Ekrem: “Beş vakit namaz işte bunun gibidir. Allah beş vakit namazla günahları silip yok eder” buyurdular.(Buhârî, Mevâkît 6; Müslim, Mesâcid 283. Ayrıca bk. Tirmizî, Emsâl 5; Nesâî, Salât 7; İbn Mâce, İkâmet 193) Burada Efendimizin soru cevap yöntemini uygulamasını da görüyoruz.

Tedricilik (Aşama Aşama Öğretme) Usülü

Efendimiz aleyhisselam’ın eğitiminde tedric esastır. Her şey, her emir bir anda gelip söylenmemiştir. Aşama aşama gelmiş ve uygulanmıştır. İçkinin yasaklanması buna örnek verilebilir.

Şema ve Şekiller Kullanarak Anlatma

Rasulullah bazı konuların anlatımında çizgi ve şekilleri kullanarak soyut anlatımları somutlaştırmıştır.

Beden Dili, Jest ve Mimikleri Kullanma

Beden dilini en mükemmel şekilde kullanırdı. Sözlü ifadelerinde ton, vurgu, jest ve mimikleri kullanırdı. Örneğin sözlerinin kalıcılığını tesis etmek için bazen muhatabının elini ya da omzunu tutardı. Birisine karşı yüzünü döndüğünde bütün vücuduyla dönerdi.

Maddeler Halinde Anlatma

Peygamberimiz aleyhisselam bazı önemli konuların öğrenilmesini ve ezberlenmesini kolaylaştırmak için konuyu maddeler halinde anlatırdı. Bazen parmaklarıyla sayardı. İbni Ömer radıyallahu anhümâ'dan rivayet edildiğine göre, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

"İslam beş temel üzerine bina kılınmıştır: Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın Resulü olduğuna şahitlik etmek. Namazı dosdoğru kılmak, zekâtı hakkıyla vermek, Allah'ın evi Kâbe'yi haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak." (Buhârî, Îmân 1, 2, Tefsîrusûre(2) 30; Müslim, Îmân 19-22. Ayrıca bk. Tirmizî, Îmân 3; Nesâî, Îmân 13)

Kıssa Anlatma Usülü

İnsanlar fıtratları itibariyle kıssa dinlemeyi severler. Peygamberimiz de geçmiş milletlerden, peygamberlerden kıssalar anlatmıştır.

Tekrar Metodu

Rasulullah Efendimizin aleyhisselam eğitiminde muhataplarına bir fikri kabul ettirebilmek, bir düşüncenin zihinlerde iyice yer etmesini sağlamak, dinleyenin dikkatini toplayarak söylenene gereken ehemmiyeti vermesini sağlamak üzere sık sık tekrarlama usulüne başvurduğunu görüyoruz. Mesela Peygamber Efendimiz aleyhisselam hadislerinin bir bölümünde “Dikkat edin! Cennete götüren ameller, sarp ve engebeli bir yol gibi meşakkatlidir.” buyurmuş ve bu sözü üç defa tekrar etmiştir.

Efendimiz aleyhisselam’ın uyguladığı yöntemler günümüz şartlarına uygun olarak, güncellenerek uygulanırsa İslami eğitim-öğretimde başarılar elde edilecektir. Günümüz Müslümanlarının problemlerine çözüm yolları üretilebilecektir biiznillahi Teâlâ.

Kaynaklar

1- Prof. Dr. Abdullah ÖZBEK, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed

2- Prof. Dr. Ahmet ÖNKAL, Rasulullah'ın İslam'a Davet Metodu

3- Osman Nuri TOPBAŞ Makaleleri