Değerler Eğitimi

Bilginin Doğası ve Yöntemleri

Çağımızın bilgi anlayışında geçmişe oranla farklılıklar vardır. Bu nedenle değerler eğitimi, bilginin doğası ve yöntemleri arasındaki ilişkinin tekrar ele alınması zorunluluğunu karşımıza çıkarmaktadır. Bilgiyi ve doğruyu biz tek olarak algılarız. Ancak bunlar, göreceli yani bireylerden bireylere farklılıklar gösterir. Örneğin, kesilecek bir kurban veya eti yenen bir hayvan, kasaba göre ne kadar et çıkaracağı öncelik kazanırken, kurban sahibine göre belli bir yaşta olması ve azalardan birisinin noksan olmamasını gerektirir. Yani kurban, kasaba göre başka bir şekilde değer ifade ederken, kurban sahibine göre farklı bir niteliği içerir. Özellikle bir insanın karşılaştığı, bir obje veya bilgi insanların meslek, ilgi, ihtiyaç, ekonomik ve kültürel, hayat tarzı, ön bilgileri, dini gibi yanlarının farklılıklarıyla ayrı ayrı değerlerde öne çıkar.

Bu noktalardaki farklılıklar bilginin kabullenilmesinde ayrıcalıklar oluşturmakla beraber, bu bireylerin referans noktaları bilginin aktarılmasında dikkat edilmesini gerektirir. Örneği çoğaltmak mümkündür. Bir başka misal olarak da, öğrencilerin işlenen bir derste, tuttukları ders notlarını da verebiliriz. Aynı dersin ve konun dinlenmesi anında öğrencilerin tuttukları ders notlarına baktığımızda, yukarıda belirtmeye çalıştığımız referans noktalarının ayrıcalıklığından kaynaklanan, birbirinden ayrı ders notlarına rastlarız. Aynı filmi izleyen insanların aynı sonucu çıkarmadıklarını da görürüz. Bu farklılıklar, ayrı cinsler arasında da görüldüğü gibi ayrı karakter ve mizaçlarda da vardır. Bu insan ve bilgini doğası arasındaki  etkileşim farkları ve kabullenmeler insan kültür ve medeniyetlerin gelişmesine de neden olur. Bunun için insan, kültür ve medeniyet, tarihi süreç içerisinde hep gelişime ve değişime uğramışlardır.

Çoğu kere bu farklı değerlendirmeler insan için rahmet de olabilir. Nitekim Bedir Gazvesi sonrası, Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- alınan esirlere nasıl muamele edilmesi gerektiğini ashabı ile istişare ettiği zaman, bu farklı kabullenmeler, sahabenin birikimlerindeki ayrıcalıklar nedeniyle, farklı çözüm tarzları üzerinde görüşler açığa çıktığını biliyoruz. Bilindiği üzere esirlerin, okuma yazma öğretmeleri karşılığı iade edilmeleri benimsenmişti. Ancak düşmanlarımız üzerinde kesin sonuç elde edilmedikçe esir iadesinin uygun olmadığı Allah -celle celaluhu- tarafından beyan edilmesi üzerine, Peygamberimiz -sallallahu aleyhi ve sellem- yapılan bu yanlışlık nedeniyle Allahın azabı yağacak olsa ancak Hz Ömer -radıyallahu anh-’in kendisini kurtara bileceğini beyan etmişti.

Sonuç olarak insanlar, farklı anlayışlara ve bilgiye yaklaşım tarzlarına sahiptirler. Bu, insanlar için Allah’ın bahşettiği bir lütuftur. Ancak farklı yorumlar farklı sonuçlara neden olurken; bunun zararının asgariye indirilmesi insanlar arasında istişare mekanizmasını çalıştırılmasını zorunlu kılar. Bu nedenle değerler eğitiminin temelinde, insanlara istişarenin öğretilmesi yer alır.

Bununla birlikte marufa yönlendirme, hoşa gitmeyen davranışlardan uzaklaştırma işlemi -ki buna biz değerler eğitimi diyoruz- çevresiyle uyum sağlayabilmesi, farklı yorumların ve birbirine zıt davranışların iyide, güzelde buluşturulabilmesi insan ve toplum huzuru için temel eğitim sorunlarından birisidir.

Tarihsel açıdan yaklaştığımızda, önceleri bilginin kısıtlı olması nedeniyle orta çağ boyunca tekrarın öne çıktığını ve eğitimde hep vurgulananın bu olduğunu görüyoruz. Tekrarın disiplin içermesi gerekir. Disiplin katı ve sert bir eğitim tarzını getirir. Yukarda anlatmaya çalıştığımız gibi insanların referans noktalarının, yeteneklerinin farklı olması katı ve sert bir eğitim tarzı yerine daha serbest ve hürriyetçi bir eğitim tarzını gerekli kılar. Bu, değerler eğitiminin bugün eğitimin önüne çıkardığı temel problemlerden birisidir. Tamamen disiplinden vazgeçmeden, bireyin referans noktalarını da kullanarak, insanlar için ortak olan değerler anlayışının geliştirilmesi için yeni yöntemleri zorunlu kılar. Temizlik konusundan tutun da dürüst ve güvenli olma, adil, sorumluluk sahibi, yardım sever, cömert, müşfik, saygılı ve itaatkâr, iyimser, merhamet sahibi gibi… sadece bir kaçını saydığımız değerlerin bireye yerleştirilmesi temelini kısa bir açıklamadan sonra bireyin önüne konan örnek oluşturur. Bunun önemini daha önceki yazılarımızda vurgulamaya çalışmıştık. Bunlar, Peygamberimizde, sahabede, tarihi şahsiyetlerde, örnek kişilerde gözlemlediğimiz kesitlerdir. Bu seçilen kesitlerin yorumlanması, buna ilişkin fotoğraf, slâyt gibi konuya ilişkin yardımcı elemanların kullanılmasını gerektirir. Olaya ilişkin uygulamalar ve gözlemler yaptırılarak bu uygulama ve gözlemler yazıya geçirilir. Kısaca değerler eğitimi anlatım, örnek, yorum, güçlendirecek yardımcı elemanların kullanımı, uygulama ve gözlemler, yazıya geçirilmesi gibi merhalelerden sonra içselleştirilmesi safhalarını içerir. Bu, ahlak erozyonuna uğrayan, her gün biraz daha bayağılaşan, içeriğini kaybeden dünyanın temel eğitim problemlerindendir.

Böyle bir değerler eğitiminin sonucunda bireyde oluşturacağı dirençle, globalleşen dünyada onu etkisine alan internetin ve çevrenin istenilmeyen etkisinin önünde durulabilir.

Tevfik ve inayet Allah’tandır.